ΑΡΝΗΤΙΚΗ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Η τηλεόραση αποτελεί το κυρίαρχο μέσο ψυχαγωγίας σε όλο τον κόσμο. Οι άνθρωποι τη χρησιμοποιούν για να ξεφεύγουν από τα προβλήματα της καθημερινότητας, αλλά και για να ψυχαγωγούνται. Είναι ένα μέσο που στοχεύει σε μια κοινή μορφή επικοινωνίας, γιατί απευθύνεται σε ένα ευρύ, ετερογενές και ανώνυμο κοινό. Η τηλεόραση αποτελεί το δημοφιλέστερο μέσο της σύγχρονης επικοινωνίας, γιατί, εκτός των άλλων, είναι παρούσα και είναι σε θέση να προσεγγίζει άτομα όλων των ηλικιών και τάξεων και με διαφορετικό επίπεδο μόρφωσης. Ως οπτικοακουστικό μέσο απευθύνεται και προσελκύει τις δύο βασικές αισθήσεις: Την όραση και την ακοή. Η αμεσότητά της, της δίνει τη δυνατότητα να συντονίζεται με τον τρόπο ζωής του κοινού της και να προσφέρει θεάματα που ταιριάζουν με τις ανάγκες και τις διαθέσεις των τηλεθεατών. Είναι πλέον ένα οικιακό αντικείμενο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως σύντροφος, ως διαμεσολαβητής και ως μέσο διαφυγής.
Οι επιδράσεις της στα παιδιά
Για να κατανοήσουμε πληρέστερα τις επιδράσεις της τηλεόρασης στα παιδιά, πρέπει να καταφύγουμε στο βασικό μοντέλο που αναφέρεται στην προαγωγή της μάθησης μέσα από την παρατήρηση (observational learning). Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, η μάθηση με παρατήρηση είναι μια διαδικασία κατά την οποία η συμπεριφορά του παιδιού αλλάζει μορφές ανάλογα με τις εμπειρίες που το ίδιο αποκομίζει παρατηρώντας πράξεις άλλων, οι οποίες εκτίθενται μπροστά του με άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Η διαδικασία αυτής της μάθησης ακολουθεί τρία βασικά στάδια:
(α) Την έκθεση-προβολή γεγονότων,
(β) Την αφομοίωση και
(γ) Την αποδοχή-υιοθέτηση.
Οι παρατηρούμενες πράξεις-γεγονότα, εφόσον σχηματοποιηθούν σε αποκτημένη γνώση, είναι δυνατόν να καταταγούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
(α) Τις μιμητικές, τις οποίες το παιδί είναι περισσότερο πιθανό να μιμηθεί, και
(β) Τις αντιμιμητικές, που έχει ελάχιστη πιθανότητα να μιμηθεί.
Έτσι, λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συμπεριφορά του παιδιού διαμορφώνεται είτε από αυτό που βλέπει, είτε από αυτό που επιλέγει να μιμηθεί. Τα αποτελέσματα των ερευνών του Bandura καθιστούν εμφανή την επίδραση της τηλεόρασης στη δημιουργία ή απαλοιφή της επιθετικής συμπεριφοράς. Ένα από τα κλασικά πειράματα του Bandura ήταν αυτό με την κούκλα Bobo. Σε ένα πείραμα με παιδιά προσχολικής ηλικίας παρουσίασε μια ολιγόλεπτη κινηματογραφική ταινία, όπου ένας ενήλικας συμπεριφερόταν επιθετικά προς μια κούκλα. Κατόπιν τα παιδιά οδηγήθηκαν σε μια αίθουσα όπου υπήρχαν διάφορα παιχνίδια και η κούκλα. Διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά που είχαν παρακολουθήσει τον ενήλικα με την επιθετική συμπεριφορά μιμήθηκαν τη συμπεριφορά του. Αντίθετα, τα παιδιά που είχαν παρακολουθήσει τον ενήλικα να τιμωρείται για την πράξη του παρουσίασαν μικρότερη επιθετικότητα.
Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά μιμούνται και αναπαράγουν επιθετικές ενέργειες τόσο των ενηλίκων όσο και των συνομηλίκων τους. Επομένως, το είδος αυτό της μάθησης (μίμηση προτύπων) στοιχειοθετεί το ρόλο της τηλεόρασης στην επικοινωνιακή διαδικασία του ανθρώπου. Τα τηλεοπτικά πρότυπα είναι πιο ισχυρά, γιατί κινητοποιούν τους μηχανισμούς της προβολής, της ενδο-προβολής και της ταύτισης. Η δεύτερη θεωρία που προσεγγίζει τις επιδράσεις της τηλεόρασης στο παιδί είναι η θεωρία της κάθαρσης. Πρώτος ο Αριστοτέλης υπέθεσε ότι, όταν οι άνθρωποι παρακολουθούσαν "δράμα", αυτό τους προσέφερε μια ανακούφιση, μια κάθαρση από τα δικά τους αισθήματα φόβου, θλίψης ή θυμού. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στα παιδιά, όταν βλέπουν τηλεόραση, όπου "εξαγνίζουν" τα προβλήματά τους.
Για τα περισσότερα παιδιά, η τηλεόραση αποτελεί μια φυγή από τα προβλήματα και τις έγνοιες, μια εμπειρία συναισθηματικής ανακούφισης. Μελέτες που έγιναν στη Βρετανία δείχνουν πως τα παιδιά που για κάποιους λόγους αισθάνονται ανασφάλεια ή έχουν συγκρούσεις με τους γονείς τους χρησιμοποιούν συχνότερα την τηλεόραση ως ένα είδος καταφυγίου από τη ματαιοδοξία, τη θλίψη και την απογοήτευση. Οι θεωρίες της κάθαρσης έχουν τις ρίζες τους στις ψυχαναλυτικές θεωρίες και στις θεωρίες ενόρμησης. Η βασική ιδέα είναι ότι η απογοήτευση αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της βίας.
Η τηλεόραση ως μέσο ψυχαγωγίας και γνώσης του κόσμου
Ένα από τα βασικά ερωτήματα που συχνά τίθενται και το οποίο αποτελεί έναυσμα για τη διεξαγωγή ερευνών γύρω από το προκείμενο ζήτημα, είναι για ποιο λόγο παρακολουθούν τα παιδιά τηλεόραση και μάλιστα τόσο πολλές ώρες.
Διάφοροι μελετητές δοκίμασαν να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό. Σύμφωνα με την άποψη των Popper και Condry (1995), τα παιδιά αφενός ψυχαγωγούνται από τις εκπομπές που παρακολουθούν, αλλά, αφετέρου, περισσότερο επιδιώκουν μέσω αυτών να κατανοήσουν τον κόσμο που τα περιβάλλει.
Σύμφωνα με μελέτες της Ουάσιγκτον η πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης, το σερφάρισμα στο διαδίκτυο και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια κάνουν τα παιδιά πιο επιρρεπή σε μια γκάμα προβλημάτων υγείας περιλαμβανομένης της παχυσαρκίας και του καπνίσματος, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύονται από την οργάνωση Common Sense Media.
Ερευνητές από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγεία, το Πανεπιστήμιο Γέιλ και το Ιατρικό Κέντρο Ειρηνικού Καλιφόρνιας ανέλυσαν στοιχεία από 173 έρευνες, που είχαν γίνει από το 1980 σε μια από τις πλέον λεπτομερείς καταγραφές μέχρι σήμερα για το πώς η έκθεση στα ΜΜΕ επιδρά στην σωματική υγεία των παιδιών και των εφήβων. Οι μελέτες, οι περισσότερες είχαν γίνει στις ΗΠΑ, είχαν επικεντρωθεί κυρίως στην τηλεόραση, αλλά μερικές είχαν μελετήσει και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τις κινηματογραφικές ταινίες, τη μουσική και τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή και του διαδικτύου.
Στα τρία τέταρτα αυτών των μελετών, διαπιστωνόταν ότι η αυξημένη χρήση των Μέσων σχετιζόταν με αρνητικά αποτελέσματα υγείας.
Οι μελέτες παρέχουν ισχυρές αποδείξεις ότι τα παιδιά που εκτίθενται περισσότερο στα Μέσα είναι πιθανότερο να εξελιχθούν σε παχύσαρκα, να αρχίσουν να καπνίζουν και να έχουν νωρίτερα σεξουαλική δραστηριότητα, συγκριτικά με αυτά που περνάνε λιγότερο χρόνο μπροστά σε μια οθόνη. Οι έρευνες δείχνουν επίσης ότι όσο μεγαλύτερη είναι η έκθεση στα ΜΜΕ τόσο μεγαλύτερη η σχέση του παιδιού με τη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ και με κακές σχολικές επιδόσεις, ενώ τα δεδομένα δεν είναι και τόσο ξεκάθαρα για τη σχέση με το σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας.
Εδώ και δεκαετίες οι επιστήμονες ανησυχούν για τις επιπτώσεις των μικρών τηλεθεατών βίαιου και σεξουαλικού περιεχομένου στα τηλεοπτικά προγράμματα, τις κινηματογραφικές ταινίες και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ένα άλλο θέμα είναι ότι τα παιδιά περνάνε πολλές ώρες καθήμενα σε έναν καναπέ παρακολουθώντας τηλεόραση ή παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια όταν θα μπορούσαν να είναι σε έναν εξωτερικό χώρο και να παίζουν.
Σε μια εκ των ερευνών που επανεξετάστηκε διαπιστωνόταν ότι τα παιδιά που έβλεπαν περισσότερες από οκτώ ώρες τηλεόραση την εβδομάδα σε ηλικία τριών ετών είναι πιθανότερο να είναι παχύσαρκα σε ηλικία επτά ετών.
Πηγή: Αιολικά Νέα
Η τηλεόραση αποτελεί το κυρίαρχο μέσο ψυχαγωγίας σε όλο τον κόσμο. Οι άνθρωποι τη χρησιμοποιούν για να ξεφεύγουν από τα προβλήματα της καθημερινότητας, αλλά και για να ψυχαγωγούνται. Είναι ένα μέσο που στοχεύει σε μια κοινή μορφή επικοινωνίας, γιατί απευθύνεται σε ένα ευρύ, ετερογενές και ανώνυμο κοινό. Η τηλεόραση αποτελεί το δημοφιλέστερο μέσο της σύγχρονης επικοινωνίας, γιατί, εκτός των άλλων, είναι παρούσα και είναι σε θέση να προσεγγίζει άτομα όλων των ηλικιών και τάξεων και με διαφορετικό επίπεδο μόρφωσης. Ως οπτικοακουστικό μέσο απευθύνεται και προσελκύει τις δύο βασικές αισθήσεις: Την όραση και την ακοή. Η αμεσότητά της, της δίνει τη δυνατότητα να συντονίζεται με τον τρόπο ζωής του κοινού της και να προσφέρει θεάματα που ταιριάζουν με τις ανάγκες και τις διαθέσεις των τηλεθεατών. Είναι πλέον ένα οικιακό αντικείμενο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως σύντροφος, ως διαμεσολαβητής και ως μέσο διαφυγής.
Οι επιδράσεις της στα παιδιά
Για να κατανοήσουμε πληρέστερα τις επιδράσεις της τηλεόρασης στα παιδιά, πρέπει να καταφύγουμε στο βασικό μοντέλο που αναφέρεται στην προαγωγή της μάθησης μέσα από την παρατήρηση (observational learning). Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, η μάθηση με παρατήρηση είναι μια διαδικασία κατά την οποία η συμπεριφορά του παιδιού αλλάζει μορφές ανάλογα με τις εμπειρίες που το ίδιο αποκομίζει παρατηρώντας πράξεις άλλων, οι οποίες εκτίθενται μπροστά του με άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Η διαδικασία αυτής της μάθησης ακολουθεί τρία βασικά στάδια:
(α) Την έκθεση-προβολή γεγονότων,
(β) Την αφομοίωση και
(γ) Την αποδοχή-υιοθέτηση.
Οι παρατηρούμενες πράξεις-γεγονότα, εφόσον σχηματοποιηθούν σε αποκτημένη γνώση, είναι δυνατόν να καταταγούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
(α) Τις μιμητικές, τις οποίες το παιδί είναι περισσότερο πιθανό να μιμηθεί, και
(β) Τις αντιμιμητικές, που έχει ελάχιστη πιθανότητα να μιμηθεί.
Έτσι, λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συμπεριφορά του παιδιού διαμορφώνεται είτε από αυτό που βλέπει, είτε από αυτό που επιλέγει να μιμηθεί. Τα αποτελέσματα των ερευνών του Bandura καθιστούν εμφανή την επίδραση της τηλεόρασης στη δημιουργία ή απαλοιφή της επιθετικής συμπεριφοράς. Ένα από τα κλασικά πειράματα του Bandura ήταν αυτό με την κούκλα Bobo. Σε ένα πείραμα με παιδιά προσχολικής ηλικίας παρουσίασε μια ολιγόλεπτη κινηματογραφική ταινία, όπου ένας ενήλικας συμπεριφερόταν επιθετικά προς μια κούκλα. Κατόπιν τα παιδιά οδηγήθηκαν σε μια αίθουσα όπου υπήρχαν διάφορα παιχνίδια και η κούκλα. Διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά που είχαν παρακολουθήσει τον ενήλικα με την επιθετική συμπεριφορά μιμήθηκαν τη συμπεριφορά του. Αντίθετα, τα παιδιά που είχαν παρακολουθήσει τον ενήλικα να τιμωρείται για την πράξη του παρουσίασαν μικρότερη επιθετικότητα.
Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά μιμούνται και αναπαράγουν επιθετικές ενέργειες τόσο των ενηλίκων όσο και των συνομηλίκων τους. Επομένως, το είδος αυτό της μάθησης (μίμηση προτύπων) στοιχειοθετεί το ρόλο της τηλεόρασης στην επικοινωνιακή διαδικασία του ανθρώπου. Τα τηλεοπτικά πρότυπα είναι πιο ισχυρά, γιατί κινητοποιούν τους μηχανισμούς της προβολής, της ενδο-προβολής και της ταύτισης. Η δεύτερη θεωρία που προσεγγίζει τις επιδράσεις της τηλεόρασης στο παιδί είναι η θεωρία της κάθαρσης. Πρώτος ο Αριστοτέλης υπέθεσε ότι, όταν οι άνθρωποι παρακολουθούσαν "δράμα", αυτό τους προσέφερε μια ανακούφιση, μια κάθαρση από τα δικά τους αισθήματα φόβου, θλίψης ή θυμού. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στα παιδιά, όταν βλέπουν τηλεόραση, όπου "εξαγνίζουν" τα προβλήματά τους.
Για τα περισσότερα παιδιά, η τηλεόραση αποτελεί μια φυγή από τα προβλήματα και τις έγνοιες, μια εμπειρία συναισθηματικής ανακούφισης. Μελέτες που έγιναν στη Βρετανία δείχνουν πως τα παιδιά που για κάποιους λόγους αισθάνονται ανασφάλεια ή έχουν συγκρούσεις με τους γονείς τους χρησιμοποιούν συχνότερα την τηλεόραση ως ένα είδος καταφυγίου από τη ματαιοδοξία, τη θλίψη και την απογοήτευση. Οι θεωρίες της κάθαρσης έχουν τις ρίζες τους στις ψυχαναλυτικές θεωρίες και στις θεωρίες ενόρμησης. Η βασική ιδέα είναι ότι η απογοήτευση αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της βίας.
Η τηλεόραση ως μέσο ψυχαγωγίας και γνώσης του κόσμου
Ένα από τα βασικά ερωτήματα που συχνά τίθενται και το οποίο αποτελεί έναυσμα για τη διεξαγωγή ερευνών γύρω από το προκείμενο ζήτημα, είναι για ποιο λόγο παρακολουθούν τα παιδιά τηλεόραση και μάλιστα τόσο πολλές ώρες.
Διάφοροι μελετητές δοκίμασαν να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό. Σύμφωνα με την άποψη των Popper και Condry (1995), τα παιδιά αφενός ψυχαγωγούνται από τις εκπομπές που παρακολουθούν, αλλά, αφετέρου, περισσότερο επιδιώκουν μέσω αυτών να κατανοήσουν τον κόσμο που τα περιβάλλει.
Σύμφωνα με μελέτες της Ουάσιγκτον η πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης, το σερφάρισμα στο διαδίκτυο και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια κάνουν τα παιδιά πιο επιρρεπή σε μια γκάμα προβλημάτων υγείας περιλαμβανομένης της παχυσαρκίας και του καπνίσματος, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύονται από την οργάνωση Common Sense Media.
Ερευνητές από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγεία, το Πανεπιστήμιο Γέιλ και το Ιατρικό Κέντρο Ειρηνικού Καλιφόρνιας ανέλυσαν στοιχεία από 173 έρευνες, που είχαν γίνει από το 1980 σε μια από τις πλέον λεπτομερείς καταγραφές μέχρι σήμερα για το πώς η έκθεση στα ΜΜΕ επιδρά στην σωματική υγεία των παιδιών και των εφήβων. Οι μελέτες, οι περισσότερες είχαν γίνει στις ΗΠΑ, είχαν επικεντρωθεί κυρίως στην τηλεόραση, αλλά μερικές είχαν μελετήσει και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τις κινηματογραφικές ταινίες, τη μουσική και τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή και του διαδικτύου.
Στα τρία τέταρτα αυτών των μελετών, διαπιστωνόταν ότι η αυξημένη χρήση των Μέσων σχετιζόταν με αρνητικά αποτελέσματα υγείας.
Οι μελέτες παρέχουν ισχυρές αποδείξεις ότι τα παιδιά που εκτίθενται περισσότερο στα Μέσα είναι πιθανότερο να εξελιχθούν σε παχύσαρκα, να αρχίσουν να καπνίζουν και να έχουν νωρίτερα σεξουαλική δραστηριότητα, συγκριτικά με αυτά που περνάνε λιγότερο χρόνο μπροστά σε μια οθόνη. Οι έρευνες δείχνουν επίσης ότι όσο μεγαλύτερη είναι η έκθεση στα ΜΜΕ τόσο μεγαλύτερη η σχέση του παιδιού με τη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ και με κακές σχολικές επιδόσεις, ενώ τα δεδομένα δεν είναι και τόσο ξεκάθαρα για τη σχέση με το σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας.
Εδώ και δεκαετίες οι επιστήμονες ανησυχούν για τις επιπτώσεις των μικρών τηλεθεατών βίαιου και σεξουαλικού περιεχομένου στα τηλεοπτικά προγράμματα, τις κινηματογραφικές ταινίες και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ένα άλλο θέμα είναι ότι τα παιδιά περνάνε πολλές ώρες καθήμενα σε έναν καναπέ παρακολουθώντας τηλεόραση ή παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια όταν θα μπορούσαν να είναι σε έναν εξωτερικό χώρο και να παίζουν.
Σε μια εκ των ερευνών που επανεξετάστηκε διαπιστωνόταν ότι τα παιδιά που έβλεπαν περισσότερες από οκτώ ώρες τηλεόραση την εβδομάδα σε ηλικία τριών ετών είναι πιθανότερο να είναι παχύσαρκα σε ηλικία επτά ετών.
Πηγή: Αιολικά Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου