ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΟΜΑΔΩΝ

Με βάση επιστημονικά δεδομένα, αναφέρατε παραμέτρους που θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη η νηπιαγωγός για τη συγκρότηση ομάδων στο πλαίσιο των ελεύθερων και οργανωμένων δραστηριοτήτων

Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας βασίζεται στις θεωρητικές αρχές και διδακτικές πρακτικές του κινήματος, που είναι γνωστό ως cooperative learning movement. Επανέρχεται το 1980 στο διδακτικό προσκήνιο ως πρόταση με σαφή θεωρητική υποδομή και ερευνητική στήριξη. Στην Ελλάδα εφαρμόζεται στη διδακτική πράξη από τους Δελμούζο και Παπαμαύρο στο Μαράσλειο Διδασκαλείο και από τον Κουντουρά στο Διδασκαλείο θηλέων της Θεσσαλονίκης.


Υποστηρικτής της εργασίας σε ομάδες ήταν ο Dewey, ο οποίος εισήγαγε και τη μέθοδο project. Σύμφωνα με την Cohen, η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία ορίζεται ως η εργασία κατά την οποία οι μαθητές δουλεύουν μαζί σε μια μικρή ομάδα, όπου ο καθένας μπορεί να συμμετέχει σε μια συλλογική εργασία, η οποία θα έχει καθοριστεί με σαφήνεια.

Ακόμα, αναμένεται οι μαθητές να διεκπεραιώσουν την εργασία τους χωρίς την άμεση και κατευθυνόμενη επίβλεψη του δασκάλου.


Η δημιουργία των ομάδων στο νηπιαγωγείο μπορεί να γίνεται αυθόρμητα από τα παιδιά, στο πλαίσιο των ελεύθερων δραστηριοτήτων, και να μεθοδεύεται από τη νηπιαγωγό στα πλαίσια οργανωμένων δραστηριοτήτων. Και στις δύο μορφές λειτουργίας των ομάδων η νηπιαγωγός υποστηρίζει την έκφραση και τη δημιουργικότητα των παιδιών, ενώ παράλληλα παρατηρεί και καταγράφει τη δράση τους, προκειμένου να αξιοποιήσει τα στοιχεία στον προγραμματισμό και τη βελτίωση του εκπαιδευτικού της έργου.


Η ανάπτυξη των ομάδων οδηγεί στον περιορισμό του εγωκεντρισμού, που χαρακτηρίζει τα παιδιά στην προσχολική ηλικία, ιδιαίτερα κατά το πρώτο διάστημα φοίτησης στο νηπιαγωγείο.

Ο αυθορμητισμός των παιδιών για δημιουργία ομάδων αξιοποιείται από τη νηπιαγωγό για την οργάνωση ομαδοσυνεργατικών μορφών διδασκαλίας και μάθησης. Οι παράγοντες που συντελούν στη δημιουργία των ομάδων είναι τα κοινά ενδιαφέροντα των παιδιών, η διακίνηση των μελών από τις γωνιές, ορισμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά των παιδιών. Η νηπιαγωγός ενισχύει τη δραστηριοποίηση των παιδιών στην ομάδα, παρέχοντας νέα ερεθίσματα ή θέτοντας προβληματισμούς.

Επιπλέον, γίνεται και η ίδια, κατά περίπτωση, μέλος της ομάδας λειτουργώντας ισότιμα με τα άλλα μέλη. Τέλος, ενθαρρύνει και τα πιο διστακτικά παιδιά να ενταχθούν σε ομάδες και να συνεργαστούν με τα υπόλοιπα. Η ανάπτυξη των ομάδων γίνεται προοδευτικά, ξεκινώντας από τα δύο μέλη και μεγαλώνοντας τον αριθμό.


Στα πλαίσια των οργανωμένων δραστηριοτήτων η συγκρότηση των ομάδων έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η εργασία σε ομάδες μπορεί να εφαρμοστεί σε δραστηριότητες που αφορούν όλες τις γνωστικές περιοχές.

Οι ομάδες επεξεργάζονται το ίδιο θέμα ή διαφορετικό, ανάλογα με τις ανάγκες του προγράμματος και την εφαρμογή θεματικών ενοτήτων ή σχεδίων εργασίας - projects. Η λειτουργία των ομάδων απαιτεί ανάληψη ρόλων από τα μέλη της και συντονιστή. Η ανάθεση των ρόλων αυτών γίνεται σε συνεργασία νηπιαγωγού και παιδιών.


Η εργασία στις ομάδες διέρχεται από τέσσερις φάσεις. Η πρώτη είναι η φάση της προετοιμασίας. Σε αυτή η νηπιαγωγός και τα παιδιά επεξεργάζονται το θέμα εργασίας, καθορίζουν τους στόχους και προσδιορίζουν τις δραστηριότητες. Η εκπαιδευτικός κάνει διευκρινίσεις, λύνει απορίες και δίνει οδηγίες. Στην επόμενη φάση της επεξεργασίας, η κάθε ομάδα συγκεντρώνεται, οργανώνεται, γίνεται κατανομή ρόλων και συνθέτουν την εργασία τους.

Στην τρίτη φάση παρουσιάζουν τις εργασίες τους στην τάξη και στην τέταρτη φάση αξιολογούν τα έργα τους και διατυπώνουν προτάσεις για τυχόν βελτιώσεις. Προκειμένου να είναι δημοκρατική η λειτουργία των ομάδων, η εκπαιδευτικός προτείνει στα παιδιά να αποφασίσουν όλοι μαζί με ποιο τρόπο θα λειτουργούν, διατυπώνουν κανόνες είτε γραπτά (γράφουν τα ίδια τα παιδιά ή υπαγορεύουν στη νηπιαγωγό, η οποία έχει το ρόλο του γραφέα) είτε εικονογραφημένα.

Οι κανόνες αυτοί μπορούν να υπάρχουν στην τάξη σε όλη τη σχολική χρονιά και να αναδιατυπώνονται.

Η εκπαιδευτικός απευθύνεται στα παιδιά με τρόπο που ενθαρρύνει ή προτρέπει την έκφραση διαφορετικών απόψεων και την ισότιμη συμμετοχή και τα παιδιά μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τη γλώσσα που δηλώνει διάθεση συνεργασίας και αποδοχή των άλλων.

Το συνεργατικό κλίμα καλλιεργείται στην τάξη και επηρεάζεται από το είδος των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται, από τους κανόνες που διαμορφώνονται και από τις παρεμβάσεις της εκπαιδευτικού, η οποία προσπαθεί να εξασφαλίσει την ισότιμη συμμετοχή των παιδιών. Η νηπιαγωγός παρατηρώντας τη λειτουργία των ομάδων διαπιστώνει τις προσωπικές ανάγκες του κάθε παιδιού και το υποστηρίζει ανάλογα.

Οταν διαπιστώσει ότι έχει δυσκολίες μια ομάδα στη λειτουργία της επεμβαίνει με διακριτικό τρόπο για να διευκολύνει τις δράσεις. Τέλος, φροντίζει μέσα από εξατομικευμένες εργασίες να ασχοληθεί με τα παιδιά που χρειάζονται υποστήριξη.


Η θετική αλληλεξάρτηση των μελών της ομάδας συμβάλλει στη λειτουργία και την αποτελεσματικότητά της. Τα παιδιά θα πρέπει να αντιληφθούν ότι η ατομική τους επιτυχία εξαρτάται από τη συμβολή και των υπόλοιπων μελών της ομάδας. Βασικός στόχος είναι η καλλιέργεια της επικοινωνίας και η δημιουργία κλίματος αγάπης, σεβασμού, αποδοχής, εμπιστοσύνης και αλληλοβοήθειας. Τέλος, «η εξουσία» του εκπαιδευτικού αποκεντρώνεται και διανέμεται στα μέλη της ομάδας, με αποτέλεσμα αυτά να αναλαμβάνουν πιο υπεύθυνα τους ρόλους τους.


Η εργασία σε ομάδες εξασφαλίζει τη μέγιστη ανάπτυξη των παιδιών σε όλους τους τομείς. Η μάθηση μεγιστοποιείται μέσα από την αντιπαράθεση των απόψεων και ιδεών και αυξάνεται το ενδιαφέρον των παιδιών.

Οι μαθητές οδηγούνται στην επίλυση προβλημάτων. Μειώνονται τα κρούσματα αρνητικής συμπεριφοράς και αντικοινωνικών τάσεων και αυξάνονται οι πιθανότητες υιοθέτησης συμπεριφορών κοινωνικά αποδεκτών. Οσον αφορά τους αδύνατους μαθητές, μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με άλλα παιδιά και γνωρίζοντας ότι την εργασία θα την επιτελέσουν από κοινού, απαλλάσσονται από το άγχος της αποτυχίας και αισθάνονται περισσότερο ασφαλείς, καθώς εξασφαλίζουν βοήθεια και υποστήριξη. Τέλος, τα νήπια γίνονται πιο υπεύθυνα και αναπτύσσουν την κριτική τους ικανότητα και τον λόγο τους.


Η νηπιαγωγός προκειμένου να συγκροτήσει τις ομάδες πρέπει να λαμβάνει υπόψη κάποιες παραμέτρους. Η γνώση επιστημονικών δεδομένων κρίνεται απαραίτητη. Αρχικά, πρέπει να γνωρίζει ότι μπορούν να λειτουργήσουν τα παιδιά σε ομάδες σε όλες τις μαθησιακές ηλικίες, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να γίνουν πιο αποδοτικές. Το φύλο των παιδιών δεν παίζει ρόλο στις μικρές ηλικίες, ενώ ο αριθμός που προτείνεται δεν ενδείκνυται να υπερβαίνει τα έξι μέλη.

Ενας καλός αριθμός είναι 3-4 μέλη, αλλά ο εκπαιδευτικός θα κρίνει και θα αποφασίσει, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία των παιδιών, τη φύση του μαθησιακού αντικειμένου, τους στόχους που επιδιώκονται και τις συνθήκες (μέγεθος τάξης, εποπτικά μέσα, υλικά), τον αριθμό των μελών.

Ως προς τη σύνθεση της ομάδας θα πρέπει να υπάρχει ανομοιογένεια ως προς την επίδοση και ως προς την ηλικία (νήπια, προνήπια), καθώς οι αδύνατοι μαθητές ωφελούνται από τους περισσότερο ικανούς. Οσον αφορά την ηλικία τα μεγαλύτερα παιδιά βοηθώντας τα μικρότερα ενισχύουν την υπευθυνότητά τους, την αυτοεκτίμησή τους, την αυτοπειθαρχία τους και εξελίσσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, ενώ τα μικρότερα παιδιά αναδύουν νέες κοινωνικές δεξιότητες και γνώσεις και ενεργοποιούν τη σκέψη τους.

Η νηπιαγωγός καλό είναι να λαμβάνει υπόψη τα ενδιαφέροντά τους, τις φιλίες τους και τον χρόνο γνωριμίας τους, ειδικά στις πρώτες προσπάθειες για τη λειτουργία σε ομάδες. Ο χώρος ενδείκνυται να είναι διαμορφωμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνεται η οπτική και η ακουστική επαφή μεταξύ των μελών (προτείνονται στρογγυλά τραπέζια), να εξασφαλίζονται διάδρομοι μετακίνησης της εκπαιδευτικού και των μαθητών για τη χρήση των απαραίτητων υλικών.

Σημαντική είναι και η ανάπτυξη γνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν στην αποτελεσματική ανάπτυξη αλληλεπίδρασης στις ομάδες. Η νηπιαγωγός αναπτύσσει στα νήπια την επικοινωνιακή δεξιότητα, τη δεξιότητα διαλόγου και συζήτησης, όπου μέσα από διορθωτικά σήματα και κατευθυντήριες ερωτήσεις βοηθά τα παιδιά στη διατήρηση του διαλόγου μέσα στο κοινό πλαίσιο- θέμα και στην κατάκτηση της κοινής γνώσης και τα καθιστά ώριμους ομιλητές. Επίσης, καλλιεργεί τη δεξιότητα συνεργασίας, αρχικά μέσα από το συνεργατικό παιχνίδι και τέλος, τις δεξιότητες διαχείρισης προβλημάτων συμπεριφοράς των μελών της, με την υποστήριξή της.


Συμπερασματικά, η εργασία σε ομάδες είναι μια μέθοδος που ενδείκνυται ιδιαιτέρως για το πλαίσιο της προσχολικής εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευτικοί αξιοποιώντας τον αυθορμητισμό των παιδιών για δημιουργία συντροφιάς, προωθούν τη συγκρότηση ομάδων και τη μάθηση με τη συγκεκριμένη μέθοδο.

Γνωρίζουμε ότι η διαδικασία της αλληλεπίδρασης του παιδιού με το κοινωνικό και το φυσικό περιβάλλον οδηγεί σε σημαντικά μαθησιακά αποτελέσματα. Η καλλιέργεια σχέσεων αλληλεπίδρασης τόσο με ενήλικες όσο και με ομηλίκους των παιδιών είναι βασική παράμετρος του εκπαιδευτικού έργου και διαρκές μέλημα των εκπαιδευτικών.