Σωματική και ψυχική υγεία
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (1947) η Υγεία είναι η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία της ασθένειας ή της αδυναμίας.
Όταν επομένως μιλούμε για την προαγωγή της υγείας και την ενίσχυση της ψυχικής υγείας, υιοθετούμε αυτή την ολιστική άποψη της υγείας θεωρώντας τον οργανισμό ως ένα οργανωμένο σύστημα σώματος, νόησης και συναισθημάτων, το οποίο ως τέτοιο οφείλουμε να φροντίσουμε. Προάγοντας την υγεία προσπαθούμε να αποτρέψουμε την εμφάνιση προβληματικών συμπεριφορών, ψυχολογικών προβλημάτων και προβλημάτων υγείας, που πιθανόν θα επιβάρυναν την ανάπτυξη του ατόμου και θα έπλητταν τη λειτουργικότητα και τη συναισθηματική του κατάσταση. Σε αυτά τα προβλήματα εντάσσεται και η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών που, όπως φαίνεται και από τις έρευνες, πλήττει ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του νεανικού πληθυσμού και αφορά ολοένα και μικρότερες ηλικίες. Ήδη από τα χρόνια του δημοτικού τα παιδιά έρχονται άμεσα (καπνίζουν οι γονείς τους) ή έμμεσα (παρακολουθούν σκηνές χρήσης στην τηλεόραση) σε επαφή με εξαρτησιογόνες ουσίες, νόμιμες ή παράνομες.
Είναι δύσκολο πολλές φορές να διακρίνει κανείς αυτές τις διαφορετικές διαστάσεις της υγείας (σωματική, πνευματική, ψυχική), καθώς αυτές εμπλέκονται σε πολλαπλά επίπεδα στην καθημερινή λειτουργία του ανθρώπου και επηρεάζουν η μία την άλλη. Όταν το σώμα είναι υγιές, η διάθεση είναι συνήθως καλύτερη και η σκέψη πιο καθαρή. Όταν το σώμα νοσεί, σκέψη και συναίσθημα επηρεάζονται, για παράδειγμα όταν ένα παιδί στεναχωρηθεί για κάτι είναι πολύ πιθανόν να έχει πονοκέφαλο ή να είναι αφηρημένο και να δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί. Βέβαια μπορεί να ισχύει και η αντίστροφη σειρά, όταν ένα παιδί περνά μια παιδική ασθένεια επηρεάζεται η διάθεσή του. Ανάλογη είναι η πραγματικότητα και σε σοβαρότερες καταστάσεις, όπου πλήττεται η υγεία ενός παιδιού (π.χ. σε κάποιο σοβαρό τροχαίο δυστύχημα που στέλνει το παιδί στο νοσοκομείο).
Στην προσπάθειά μας επομένως να συμβάλουμε στην εξασφάλιση μιας καλής υγείας του παιδιού θα κινηθούμε προς τα προαναφερόμενα επίπεδα και αυτά θα προσπαθήσουμε να ενδυναμώσουμε.
Η υγεία των παιδιών φαίνεται να συνδέεται άμεσα με τους σημαντικούς άλλους που πρωταγωνιστούν στη ζωή των παιδιών (γονείς, δάσκαλοι) και το περιβάλλον τους. Μέσα από τη σχέση του μαζί τους το παιδί γνωρίζει τον εαυτό του, μαθαίνει να τον εκτιμά, να τον φροντίζει, μαθαίνει να ζει μαζί με τους άλλους. Ιδιαίτερα σημαντική φαίνεται να είναι η συμβολή τους στην περίοδο της προσχολικής και σχολικής ηλικίας, όπου το παιδί δομεί την αυτοαντίληψή του και διαμορφώνει το σύστημα αξιών του.
Η εξασφάλιση μιας καλής υγείας είναι επομένως υπόθεση που αφορά όλους τους άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενους στη ζωή του παιδιού: οικογένεια, σχολείο και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, αλλά πριν από όλους είναι κάτι που αφορά το ίδιο το άτομο, που στην περίπτωσή μας είναι το παιδί. Είναι μια μακρόχρονη, σταθερή και σε πολλαπλά επίπεδα παρέμβαση.
Η ζωή στο νηπιαγωγείο
Το νηπιαγωγείο αποτελεί τη μετάβαση από τον παιδικό σταθμό ή για κάποια παιδιά το σπίτι, στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα χαρακτηριστικά και η λειτουργία του θυμίζουν αρκετά τη σπιτική ζεστασιά και ατμόσφαιρα και από την άλλη τους κανόνες και τις υποχρεώσεις του σχολείου. Η προσαρμογή και η καθημερινή ζωή των παιδιών σε αυτό παίζει σημαντικό ρόλο για την κατοπινή σχολική προσαρμογή τους και τη σχέση που θα αναπτύξουν με το σχολείο.
Οι αναπτυξιακοί στόχοι που το παιδί έχει να εκπληρώσει σε αυτή την περίοδο της ζωής του αφορούν στην ανάληψη πρωτοβουλιών, στην έντονη δοκιμή της πραγματικότητας και της φαντασίας, στη μίμηση συμπεριφορών των ενηλίκων, στο αίσθημα καθήκοντος και επιτυχίας στην ανάπτυξη και κοινωνικών δεξιοτήτων και στη σύναψη σχέσεων με ενήλικες έξω από το οικογενειακό τους περιβάλλον.
Σημαντική είναι η σχέση με τους συνομηλίκους που αποκτούν ολοένα και κεντρικότερο ρόλο στη ζωή του παιδιού και τροφοδοτούν την κοινωνική του ανάπτυξη. Ωστόσο συνεχίζει να είναι ιδιαίτερα σημαντική η παρουσία ενηλίκων όπως οι γονείς και οι νηπιαγωγοί.
Γονείς και νηπιαγωγοί είναι σημαντικό να θυμούνται ότι επηρεάζουν τα παιδιά με ποικίλους τρόπους:
¨ Μέσα από την επιμέλεια και τη φροντίδα των παιδιών
¨ Μέσα από τις σκόπιμες ενέργειες τους για τη διαπαιδαγώγηση και κοινωνικοποίηση των παιδιών
¨ Με την όλη παρουσία τους
¨ Με τη σχέση που αναπτύσσουν μαζί τους και την επικοινωνία τους
¨ Με τη σχέση και την επικοινωνία που οι ενήλικες έχουν μεταξύ τους (εκπαιδευτικοί, νηπιαγωγοί –γονείς, πατέρας-μητέρα)
Ενώ οι ενήλικες εύκολα αναγνωρίζουν τη συμβολή των δύο πρώτων διαστάσεων, ίσως παραγνωρίζουν τη δύναμη των υπολοίπων. Ωστόσο τα παιδιά υιοθετούν πολύ συχνά όχι αυτά που λέμε, αλλά αυτά που εμείς κάνουμε. Ο τρόπος που οι ενήλικες συμπεριφέρονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, μεταφέρει μηνύματα και αξίες που θα επηρεάσουν τα παιδιά στο υπόλοιπο της ζωής τους.
Η προαγωγή της υγείας στη νηπιακή ηλικία
Το σχολείο συμβάλλει στο σύνολό του στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών καθώς, όπως ορίζεται και από το θεσμό, ο στόχος του είναι η ολόπλευρη ανάπτυξη τους. Συγκεκριμένα το νηπιαγωγείο έχει στόχο την υποστήριξη και ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της διαδικασίας κοινωνικοποίησης που παρέχεται από την οικογένεια. Επιδιώκει την ενίσχυση της ψυχοκινητικής, κοινωνικής, συναισθηματικής, νοητικής και ηθικής ανάπτυξης των νηπίων, τόσο σε ατομικό, όσο και σε ομαδικό επίπεδο. Ενισχύει την αισθητική καλλιέργεια, την πνευματική ανάπτυξη και συνολικά την ανάπτυξη των πνευματικών και κινητικών τους δεξιοτήτων.
Η Αγωγή Υγείας είναι μια οργανωμένη και συστηματική προσπάθεια που καλλιεργεί στάσεις και συμπεριφορές «υγείας» και φροντίδας του εαυτού, που είναι και προϋπόθεση για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας, αλλά και για την αποτροπή επιβαρυντικών για το άτομο συμπεριφορών (όπως η παραβατικότητα, τα ναρκωτικά, η συναισθηματική απόσυρση).
Στόχος της Αγωγής Υγείας είναι η υποστήριξη της υγιούς ανάπτυξης των παιδιών, μέσα από την ενίσχυση των παραγόντων που υποστηρίζουν αυτή την ανάπτυξη και την αντιμετώπιση εκείνων που την επιβαρύνουν. Μέσα από ενεργητικές μεθόδους διδασκαλίας, παιχνίδια ρόλων, δουλειά σε μικρές ομάδες, μελέτες ιστοριών τα παιδιά επεξεργάζονται θέματα υγείας, εκφράζουν και διερευνούν τις απόψεις και τα συναισθήματά τους και παράλληλα δουλεύουν σε ένα επίπεδο σχέσεων με τους συμμαθητές/τριές τους.
Από τα θεμελιώδη θέματα της Αγωγής Υγείας είναι η ενίσχυση της αυτενέργειας των παιδιών, η φροντίδα του εαυτού τους, η καλλιέργεια των διαπροσωπικών σχέσεων της ομάδας, η επικοινωνία, η συνεργασία, η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, η λήψη αποφάσεων, η ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοπροστασίας. Είναι θέματα που δουλεύονται καθ’ όλη τη διάρκεια των προγραμμάτων, πέρα από το συγκεκριμένο κάθε φορά θέμα.
Ο ρόλος των νηπιαγωγών
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην Αγωγή Υγείας όπως αυτή εφαρμόζεται στα σχολεία φαίνεται να είναι πρωταγωνιστικός. Είναι αυτός που θα κληθεί να υποστηρίξει αυτή την προσπάθεια, να εμψυχώσει την ομάδα των παιδιών και τη διαδικασία διερεύνησης αυτών των θεμάτων. Είναι αυτός που θα τα ακούσει, θα τα διευκολύνει να εκφραστούν, θα τα διευκολύνει να ενταχθούν στην ομάδα και θα τα υποστηρίξει να βρουν τις δικές τους απαντήσεις, να ανακαλύψουν και να καλλιεργήσουν τις δικές τους δυνάμεις για την αυτοπροστασία τους. Είναι ο εκπαιδευτικός εκείνος που θα χρειαστεί να εμπνεύσει τα παιδιά, να συνεργαστεί με τους συναδέλφους και τους γονείς για να επιδιώξουν από κοινού την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Πιθανόν, σε κάποιες περιπτώσεις θα χρειαστεί να συνεργαστεί με φορείς και υπηρεσίες για την καλύτερη αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων των παιδιών, αλλά και για τη δική του στήριξη και καθοδήγηση. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού διευρύνεται με την ανάληψη τέτοιων προγραμμάτων και ενισχύεται η κοινωνικοπαιδαγωγική του διάσταση, όπως τονίζουν και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί βασιζόμενοι στη δική τους εμπειρία.
Η/ο νηπιαγωγός έχει όλα τα απαραίτητα προσόντα και χαρακτηριστικά για να ασχοληθεί με την Αγωγή Υγείας· ξέρει πολύ καλά τα παιδιά, τις αντιδράσεις και τα προβλήματά τους, έχει καθημερινή επαφή μαζί τους και τα επηρεάζει με τα λόγια και τις πράξεις της/του. Είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένη/ος με τη βιωματική μάθηση, καθώς στην καθημερινή του πρακτική επιδιώκει να προσφέρει στα παιδιά εμπειρίες μέσα από τις οποίες θα γνωρίσουν το περιβάλλον του και τον εαυτό τους. Είναι η/ο καταλληλότερη/ος για αυτό το σκοπό. Αν έχει τη διάθεση να ασχοληθεί με μια τέτοια προσπάθεια και την προθυμία να δώσει ένα νέο χρώμα στη δουλειά του, να δοκιμάσει κάτι διαφορετικό στην προσέγγιση των παιδιών, μπορεί να τα καταφέρει θαυμάσια, χωρίς να χρειαστεί να γίνει ούτε ψυχολόγος, ούτε κοινωνικός λειτουργός, ούτε ειδικός επιστήμων σε έναν τομέα.
Η αγωνία που πολλές φορές εκφράζεται στην ιδέα της ανάληψης ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας πιθανόν αντιμετωπίζεται ή εξισορροπείται, ως προς ένα βαθμό, με την παροχή εκπαίδευσης και στήριξης γύρω από τα θέματα και τη μεθοδολογία της Αγωγής Υγείας.
Το πρόγραμμα πρόληψης και αγωγής υγείας της ΠΥΞΙΔΑΣ για τα νηπιαγωγεία έχει ως τελικούς αποδέκτες τα παιδιά και κύριο στόχο την ανάπτυξή κοινωνικών και προσωπικών δεξιοτήτων, που θα τα βοηθήσουν στην υγιή ανάπτυξη τους και την ικανότητα τους για αυτοπροστασία. Το πρόγραμμα αναγνωρίζοντας το σημαντικό ρόλο των ενηλίκων που περιβάλλουν τα παιδιά, δηλ. νηπιαγωγών και γονέων, απευθύνεται σε πρώτη φάση σε αυτούς και μέσω αυτών επιδιώκει την προσέγγιση και την παρέμβαση στα παιδιά. Συγκεκριμένα, όσον αφορά στις/στους νηπιαγωγούς, επιδιώκει την ενίσχυση του κοινωνικοπαιδαγωγικού τους ρόλου με την εκπαίδευσή τους με βιωματικά σεμινάρια και την υποστήριξή τους στη συνέχεια μέσα από συναντήσεις εποπτείας για την εφαρμογή ενός προγράμματος αγωγής υγείας στην τάξη. Παράλληλα με τους εκπαιδευτικούς απευθύνεται και στους γονείς που άλλωστε αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της σχολικής κοινότητας.
Η αγωνία που πολλές φορές εκφράζει ο παιδαγωγός στην ιδέα της ανάληψης ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας και ο φόβος για επιπλέον ευθύνες και αρμοδιότητες πιθανόν αντιμετωπίζεται ή εξισορροπείται, ως προς ένα βαθμό, με την παροχή εκπαίδευσης και στήριξης γύρω από τα θέματα και τη μεθοδολογία της Αγωγής Υγείας και τη συνειδητοποίηση ότι δεν πρόκειται για μια επιπλέον δουλειά, αλλά για την καλύτερη οργάνωση και τον εμπλουτισμό της δουλειάς που ήδη κάνει.
Μαρία Κυριακίδου, σχολική ψυχολόγος-σύμβουλος, Αν. Υπεύθυνη
Μάρω Βασσάρα, κλινική ψυχολόγος- σύμβουλος τοξικοεξάρτησης, Επιστημονικά Υπεύθυνη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου