Διαμόρφωση χώρου νηπιαγωγείου

            Σας παραθέτω μα εναλλακτική πρόταση διαμόρφωσης του χώρου. Χωρίς να είναι δεσμευτική, ευελπιστώ ότι θα προκαλέσει τον αναστοχασμό σε ότι αφορά το χώρο ως παιδαγωγικό εργαλείο.

Το νηπιαγωγείο, όπως είναι συνήθως διαμορφωμένος ο χώρος, περιορίζει δραστικά τις επιλογές του εκ/κου αλλά και του μαθητή, επειδή «επιβάλλει» μια εκπ/κή λειτουργία που περιλαμβάνει τις κατευθυνόμενες δραστηριότητες της «παρεούλας» και ορισμένες, συγκεκριμένες αυθόρμητες απασχολήσεις με τα θέματα τα οποία ορίζουν οι «γωνιές». Αν και στο νηπ/γείο έχουμε ποικιλία στον εξοπλισμό , παράλληλα παρατηρείται τυποποίηση στην οργάνωσή του και στερεότυποι τρόποι στη χρησιμοποίησή του, με αποτέλεσμα ο χώρος να καθίσταται στατικός στη λειτουργία και αδιάφορος για τα παιδιά. H κατάσταση αυτή δημιουργεί σοβαρά εμπόδια στην ανάπτυξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Για να τροποποιηθεί ο μονολειτουργικός και στατικός χώρος, ο εκπαιδευτικός οφείλει να μετασχηματίζει συνεχώς  τη διαρρύθμιση και τον εξοπλισμό της τάξης. Ν’ αντικαθιστά τις «γωνιές»,  σε τακτά και  σύντομα χρονικά διαστήματα. H έρευνα, όμως, έδειξε ότι αυτό συμβαίνει ελάχιστα, μια ή δυο φορές το χρόνο, και ότι δεν αποτελεί κυρίαρχο χαρακτηριστικό της λειτουργίας του νηπιαγωγείου. Οι αιτίες είναι δυο: α) ότι τέτοιες αλλαγές απαιτούν υλικά μέσα και χρήματα που συνήθως λείπουν από την ελληνική προσχολική εκπαίδευση και, κυρίως, β) ότι η δυνατότητα για εξεύρεση διαφορετικών θεμάτων για τις «γωνιές» είναι περιορισμένη, πράγμα που δεν επιτρέπει να εμφανίζονται συχνά νέες, διαφορετικές «γωνιές», ακόμα και αν υπάρχουν τα μέσα (Γερμανός, 1999b).

Για να εφαρμοσθούν οι νέες διδακτικές προσεγγίσεις και  ευέλικτες εκπ/κές πρακτικές κατευθύνσεις που εξυπηρετούν τις ανάγκες των παιδιών και την προσέγγιση των Διαθεματικών προγραμμάτων σπουδών απαιτείται ένας ανασχεδιασμός του σχολικού χώρου (Γερμανός, 1999a) με παιδαγωγικό προσανατολισμό. Αυτός θα προκύπτει από ένα συνδυασμό παιδαγωγικών, ψυχοκοινωνικών και αρχιτεκτονικών κριτηρίων, όπου τα  βασικά χαρακτηριστικά του χώρου π.χ μέγεθος τάξης, διαρρύθμιση επίπλων, αισθητική,  θα συνδέονται με τις νέες παιδαγωγικές και ψυχοκοινωνικές παραμέτρους λειτουργίας της τάξης και ιδιαίτερα με τη δημιουργία ομάδων, την εφαρμογή της μεθόδου project, τον ενεργητικό κι αυτενεργό ρόλο του παιδιού μέσα από την  εκπαιδευτική αλληλεπίδραση.

Μία πρόταση από το ΤΕΠΑΕ του ΑΠΘ προτείνει τον παιδαγωγικό ανασχεδιασμό του σχολικού χώρου σε τρία επίπεδα: του ατόμου, της μικρής ομάδας και της ομάδας-τάξης. Προτείνεται η διαμόρφωση περιοχών στην αίθουσα, που αντικαθιστούν τις «γωνιές». Για να αποκτήσει την ιδιότητα της ευελιξίας, ο χώρος οργανώνεται ανάλογα με την ομαδική ή ατομική ποιότητα των δραστηριοτήτων και όχι με βάση το θέμα τους. Για το λόγο αυτό καταργούνται οι «γωνιές», ως κατηγορία χώρου της τάξης, και στη θέση τους διαμορφώνονται περιοχές που ευνοούν την ενεργοποίηση των τριών πόλων της νέας εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έτσι, στην αίθουσα του νηπιαγωγείου δημιουργούνται δυο περιοχές «πολλαπλών χρήσεων». H πρώτη προορίζεται για δραστηριότητες που γίνονται ατομικά ή σε μικρές ομάδες και η δεύτερη για δραστηριότητες της ομάδας-τάξης (αντιστοιχεί με το χώρο της «παρεούλας»). Τέλος, προτείνεται και μια τρίτη περιοχή, η οποία αποτελεί το χώρο του εκπαιδευτικού. Η περιοχή αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, επειδή βοηθά το νηπιαγωγό να οργανώσει δημιουργικά την εκπαιδευτική διαδικασία, διαθέτοντας τον προσωπικό του χώρο στην τάξη του (σχήμα 1).

Τυπική αίθουσα νηπιαγωγείου μετά τον παιδαγωγικό ανασχεδιασμό της

YΠOMNHMA

1. ΣΧΕΔΙΑ I-III: XΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ.

I: ΚΥΡΙΩΣ ΠΡΟΤΑΣΗ II ΚΑΙ III: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.

«A»: OΜΑΔΙΚΕΣ Η/ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ «B»: ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ-ΤΑΞΗ, «Γ»: ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ.

2. ΣΧΕΔΙΟ IV: ΚΑΤΟΨΗ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ (ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100).

1: ΕΙΣΟΔΟΣ 2: ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 3: ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ 4: ΚΙΝΗΤΗ, ΠΤΥΣΣΟΜΕΝΗ ΡΑΦΙΕΡΑ 4Α: ΚΙΝΗΤΟ, ΠΤΥΣΣΟΜΕΝΟ ΠΑΝΟ 5: ΑΤΟΜΙΚΑ ΝΤΟΥΛΑΠΑΚΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ 6: ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 7: ΡΑΦΙΕΡΑ (ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ/1) 8: ΣΥΡΤΑΡΙΕΡΑ (ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ/2) 9: ΑΝΟΙΚΤΟ ΝΤΟΥΛΑΠΙ (ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΥΛΙΚΟΥ/3) 10: ΝΤΟΥΛΑΠΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 11: «ΚΟΥΚΛΟΣΠΙΤΟ» 12: ΜΑΞΙΛΑΡΕΣ 13: ΜΟΚΕΤΑ 14: ΚΑΘΙΣΜΑ ΜΕ ΠΛΑΤΗ 15: ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΤΗΝ «ΠΑΡΕΟΥΛΑ» (ΚΑΘΙΣΤΙΚΟ) 16: ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ.

Στη θέση του εξοπλισμού με μονολειτουργικά χαρακτηριστικά, όπως συμβαίνει με τις «γωνιές», τοποθετούνται έπιπλα και αντικείμενα που δε δημιουργούν καμία δέσμευση για τις δραστηριότητες της τάξης. Ο καινούργιος εξοπλισμός οργανώνεται σε πέντε κατηγορίες:

α) Έπιπλα για τακτοποίηση του εκπαιδευτικού υλικού. Είναι ντουλάπια, έπιπλα με ράφια, συρταριέρες, βιβλιοθήκες, που επιτρέπουν την ταξινόμηση του υλικού με διάφορα κριτήρια τα οποία σχετίζονται με έννοιες προς διδασκαλία. Έτσι, δραστηριότητες όπως η επιλογή, η αναζήτηση, η χρησιμοποίηση και η εκ νέου τακτοποίηση του εκπαιδευτικού υλικού μπορούν να συνδυασθούν σαφώς με τα κριτήρια αυτά και να αξιοποιηθούν για την εξοικείωση των παιδιών με τις αντίστοιχες έννοιες.

β) Έπιπλα με δυνατότητα πολλαπλής χρήσης. Αξιοποιούνται με πολλούς εναλλακτικούς τρόπους διότι δεν προκαθορίζουν τη χρήση τους. Είναι τα τραπέζια (ατομικά ή για ομάδα) και οι κινητές, χαμηλές (ύψος ως 70 εκατοστά) ραφιέρες. Δεν έχουν μόνιμη θέση και  μπορούν τα παιδιά και νηπιαγωγός  να τα μετακινούν στο μέρος που τα χρειάζονται κάθε φορά. Έτσι, δημιουργείται το άμεσο πλαίσιο χώρου για την ανάπτυξη διαφορετικών ειδών από δραστηριότητες, π.χ η συζήτηση, οι μορφές ατομικής ή ομαδικής εργασίας, η απασχόληση με εκπαιδευτικό υλικό, το εκπαιδευτικό παιχνίδι με ατομική ή ομαδική μορφή, παρουσιάσεις ενός θέματος από τον εκπαιδευτικό ή τα παιδιά.

γ) Εξοπλισμός και κατασκευές για ανάπτυξη συμβολικού παιχνιδιού. Στην κατηγορία αυτή ανήκει το «κουκλόσπιτο» και διάφορες κατασκευές που μπορούν να γίνονται στην τάξη με τη συμμετοχή των παιδιών, στο πλαίσιο ενός project ή μετά από μια εκπαιδευτική επίσκεψη.

δ) Εξοπλισμός για υποστήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ενίσχυση της δημιουργικότητας των παιδιών. Περιλαμβάνονται κυρίως σταθεροί πίνακες, αναρτώνται μόνιμα στον τοίχο. Κινητοί πίνακες, ελαφρά, κινητά και πτυσσόμενα πανό, ή κι ένα περισσευούμενο καβαλέτο. Αυτά τοποθετούνται στο μέρος που τα χρειαζόμαστε π.χ δίπλα στο χώρο μιας ομάδας, για να εξυπηρετήσουν την πρόοδο της εργασίας της.

ε) Εξοπλισμός «προσωπικού χώρου». Είναι τα ατομικά ντουλάπια, συρτάρια, ράφια των παιδιών και κάθε αντικείμενο που μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση του προσωπικού τους μικροπεριβάλλοντος.

Η οργάνωση του χώρου κατά τον παραπάνω τρόπο προσφέρει την δυνατότητα για  ευελιξία στην αίθουσα. Αυτό δίνει στο εκπαιδευτικό περιβάλλον δυνατότητες  για: α) Τοποθέτηση των επίπλων και του εξοπλισμού σε διαφορετικές διατάξεις, β) χρησιμοποίηση του χώρου με εναλλακτικούς τρόπους και γ) περιοδική αναδιοργάνωση του χώρου, ανάλογα με τις απαιτήσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Το τρίτο επίπεδο του παιδαγωγικού ανασχεδιασμού είναι η δημιουργία «ατμόσφαιρας σπιτιού» στην τάξη. Ο στόχος είναι διπλός: α) να ανατραπεί η απρόσωπη, αφιλόξενη και συχνά ιδρυματική εντύπωση που προκαλεί η αισθητική της αίθουσας διδασκαλίας, ώστε αυτό να συμβάλλει στο β) να διαμορφωθεί ένα θετικό παιδαγωγικό-ψυχολογικό κλίμα που θα βοηθήσει στη δημιουργική ένταξη του παιδιού στην τάξη του.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Γερμανός, Δ. (1999a). Παιδαγωγικός ανασχεδιασμός του σχολικού χώρου: η άλλη "γλώσσα" της μεταρρύθμισης. In Τσολάκης (Ed.), Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και οι "γλώσσες" της. Θεσσαλονίκη: Κώδικας.

Γερμανός, Δ. (1999b). Χώρος και εκπαιδευτική αλληλεπίδραση στην προσχολική εκπαίδευση. In Κ. Π. Χάρης, et al. (Eds.), Ελληνική παιδαγωγική και εκπαιδευτική έρευνα (pp. 775-791). Αθήνα: Ατραπός.

Γερμανός, Δ. (2002). Οι Τοίχοι της Γνώσης. Αθήνα: Γκούτενμπεργκ.

                                                                   Η Σχολική Σύμβουλος

                                                                  της 33^ης  Περιφέρειας Προσχολικής Αγωγής

                                                                                               Eλένη Αναστασοπούλου